قرآن پر از پرسش‏های راز‏آمیزی است که پاسخ آنها را در خودش می‏توان یافت

راز عدد هفت در قرآن

تعارف  که ندارد، سراغ ذهن هر کسی می‏آید. کوچک و بزرگ هم نمی‏شناسد. به علم و سواد کسی نگاه نمی‏اندازد. اجازه نمی‏گیرد تا وارد شود. گاهی بسیاری را درگیر می‏کند و گاه می‏شود مهم‏ترین مساله یک نفر؛ «سوال».

پرسش‏های کوتاه و بلند ما- حتما- در هر حوزه‏ای سرک می‏کشند. به خصوص اگر صاحب ذهنی پویا باشید، سوال‏ها، موضوعات متنوعی را در برمی‏گیرند. برای ذهن‏ها که نمی‏شود دیوار و حصار تعریف کرد. معمولاً سوال‏های دینی و قرآنی، ابهامات و شبهات ایجاد شده از نمونه‏های چالش برانگیز و جذابی است که مطرح می‏شود. به همین دلیل از این پس، در ویژه‏نامه «همشهری آیه» پرسش‏هایی را مشاهده می‏کنید که در حوزه علوم قرآنی- اسلامی مطرح می‏شوند و پاسخ‏هایی را می‏خوانید که شاید روزی روزگاری به دردتان بخورد. البته اگر در این بین پرسشی جا ماند یا سوال ناگفته‏ای به ذهنتان رسید، بی‏کار نمانید! منتظر نظرات شما هستیم.

علت تکرار عدد هفت در قرآن چیست؟ این عدد 24 بار به بهانه‏های مختلف در قرآن تکرار شده.

ابتدا بد نیست بدانید که عدد هفت از گذشته‏های دور مورد توجه اقوام مختلف جهان بوده و در تاریخ هم نمونه‏های آن بسیار مطرح شده؛ مثلا قوم « سومر» قدیمی‏ترین قومی بودند که به این عدد توجه خاص داشتند. آنان متوجه سیارات هفتگانه شدند- آنچه امروز هم از کرات منظومه شمسی با چشم غیرمسلح دیده می‏شود. و به پرستش آنها پرداختند.

از جمله مواردی که عدد هفت در آنها به کار رفته و شما هم حتماً شنیده‏اید، می‏توان به اینها اشاره کرد؛ تقسیم جهان به هفت اقلیم، هفت طبقه زمین، هفت طبقه آسمان، هفت طبقه جهنم، هفت فرشته مقدس در بنی‏اسرائیل و... همه اینها به علاوه بعضی افسانه‏ها نشان می‏دهند که عدد هفت همیشه مورد توجه بشر بوده است.

معادل هفت در عربی واژه‏های «سبع» و «سبعه» است که در احادیث و روایات هم کثرت قابل اعتنایی دارد؛ هفت سلام قرآنی، هفت بار طواف بر گرد خانه کعبه، هفت طبقه جهنم، هفت بار تطهیر در قوانین طهارت، هفت عضوی که در سجده باید روی زمین باشد، هفت شبانه روز بلای قوم عاد، بازخواست مردم از هفت چیز در قیامت و تقسیم‏بندی عمر فرزندان به سه هفت سال. (دوره اول: دوره سیادت و سروری، دوره دوم: دوره اطاعت و فرمانبرداری و دوره سوم: دوره مشورت و همراهی)

در قرآن هم 20 بار واژه «سبع» و چهار بار واژه «سبعه» به کار رفته و به بعضی از عددها مانند سه، هفت، 70 و 40 توجه ویژه‏ای شده است. به اعتقاد کارشناسان، کاربرد هر یک از این عددها حکمتی  دارد که بعضی را قرآن و روایات یادآور شده و بعضی را هم علوم جدید کشف کرده است.

در کتاب‏های لغت عربی عدد هفت را (همچون عدد هزار در فارسی) نمادی از کثرت و فراوانی می‏دانند. شاید انتخاب عدد هفت برای کثرت به خاطر بسیاری از امور هفتگانه ثابت در جهان هستی باشد؛ همچون یک دوره کامل هفت روزه زمان (یک هفته). به همین دلیل این شماره صرفا یک عدد ریاضی نیست، بلکه نشانه کمال یک چیز است.

با یکی دو مثال، می‏توان نشانه اکمال بودن این عدد را در قرآن بیشتر و بهتر بشناسیم؛«ولو انّما فی الارض من شجره اقلام و البحر یمدّه من بعده سبعه ابحر ما نفدت کلمات‏الله انّ‏الله عزیز حکیم»‏(لقمان،‏27)

« و اگر آنچه درخت در زمین است، قلم باشد و دریا را هفت دریای دیگر به یاری آید، سخنان خدا پایان نپذیرد. قطعاً خداست که شکست‏ناپذیر حکیم است». در این آیه، قرآن به جای اینکه بگوید؛ مخلوقات خداوند در پهنه هستی عددی بسیاربسیار بزرگ دارند، می‏گوید؛ اگر تمام درختان روی زمین، قلم  و همه دریاها مرکب شود، تمام قلم‏ها می‏شکند و از بین می‏رود ولی حقایق عالم هستی و معلومات پروردگار هستی پایان نمی‏پذیرد. عظمت سخن آنگاه روشن‏تر می‏شود که عدد هفت نمادی از کثرت باشد. در این آیه برای مجسم ساختن عدد بی‏نهایت و نزدیک ساختن معنای علم بی‏پایان خدا و گستردگی فوق‏العاده جهان هستی به افکار ما، از عدد زنده‏ای مانند هفت استفاده شده است.

«و ان جهنم لموعدهم اجمعین لها سبعه ابواب لکلّ باب منهم جزء مقسوم» (حجر، 43- 44)

«و قطعا وعده‏گاه همه آنان دوزخ است، (دوزخی) که برای آن هفت در است و از هر دری بخش معینی از آنان (وارد می‏شوند).»

در این آیات آمده که جهنم هفت در دارد. به عقیده کارشناسان علوم قرآنی، بعید نیست که عدد هفت در اینجا هم برای کثرت باشد؛ یعنی جهنم درهای بسیار و فراوان دارد و واضح است که این تعداد در، در حقیقت به عوامل گوناگونی که انسان را به جهنم می‏کشاند، اشاره دارد. هر چند روایات هم به این «هفت در» اشاره کرده‏اند ولی ظاهراً درهای جهنم به هفت در محدود نمی‏شود.

- هفت سلام قرآنی

اهمیت ویژه عدد هفت را برشمردیم. بد نیست بدانید که در قرآن کریم هم هفت «سلام» مطرح شده. با آنها آشنا شوید:

- سلام قولا من ربّ رحیم (یس، 58)

- سلام علی ابراهیم (صافات، 109)

- سلام علی نوح فی العالمین (صافات، 79)

- سلام علی موسی و هرون (صافات، 120)

- سلام علی ء‏ال یاسین (صافات، 130)

- سلام علیکم طبتم (زمر، 73)

- سلام هی حتی مطلع الفجر (قدر، 5)

منابع: لغت‏نامه دهخدا، خصال(شیخ صدوق)، سفینه البحار(شیخ عباس قمی)، لسان العرب(ابن منظور)، تفسیر نمونه(آیت‏الله مکارم شیرازی و دیگران)، تفسیرالمیزان(علامه طباطبائی).

سید مهرزاد موسوی